Sen niemowlaka. Jak zmniejszyć ryzyko śmierci łóżeczkowej (SIDS)? 8 najważniejszych zaleceń.

Sen to jedna z najważniejszych czynności w pierwszych miesiącach życia dziecka. Co ważne, powinniśmy zadbać o niego już na poziomie kompletowania wyprawki dla noworodka / niemowlaka. Jak to zrobić? Na świecie prowadzone są badania, które mają ułatwić „młodym rodzicom” zaplanowanie miejsca snu maluszka w taki sposób, aby było ono jak najbezpieczniejsze. Postępując zgodnie z zasadami jesteśmy w stanie zminimalizować ryzyko śmierci łóżeczkowej.

W lipcu 2022 roku Amerykańska Akademia Pediatrii (AAP, American Academy of Pediatrics) opublikowała zaktualizowane zalecenia dotyczące bezpiecznego miejsca do spania niemowląt. Wszystko po to, aby zmniejszyć ryzyko śmierci łóżeczkowej (SIDS).

Zanim przejdę do zaleceń, chciałabym krótko wyjaśnić Wam najważniejsze pojęcia:

• SIDS (sudden infant death syndrome) to zespół nagłej śmierci niemowląt, potocznie nazywany śmiercią łóżeczkową. Według statystyk 90% przypadków dotyczy maluszków pomiędzy 1 a 6 miesiącem życia i spada wraz z wiekiem. Charakteryzuje się tym, że mimo szczegółowych poszukiwań, nie udaje się znaleźć dokładnej przyczyny zgonu dziecka. Jednym z przykładów może by.: nakrycie twarzy niemowlaka kocykiem, kołdrą albo ochraniaczem na szczebelkach łóżeczka. SIDS jest podkategorią SUDI i SUID.
• SUDI (sudden unexpected death in infancy) to nagła nieoczekiwana śmierć w okresie niemowlęcym.
• SUID (sudden unexpected infant death) to nagła nieoczekiwana śmierć niemowlęcia.

SUDI oraz SUID są terminami zamiennymi. Oznaczają każdą nagłą i nieoczekiwaną śmierć, wyjaśnioną lub niewyjaśnioną (w tym także SIDS) w okresie niemowlęcym.

Poniżej, w punktach przybliżę Wam najważniejsze zalecenia, o których należy pamiętać.

Jeśli okaże się, że do tej pory robiłaś coś inaczej, nie martw się i nie obwiniaj. Po prostu zmień to i od dziś postępuj zgodnie z wytycznymi. Może też zdarzyć się tak, że nie uda Ci się spełnić wszystkich zaleceń. Staraj się jednak, aby wcielić w życie jak najwięcej. Zmniejszy to ryzyko SIDS.

Zalecenie nr 1

Pozycja snu niemowlaka

Aby zmniejszyć ryzyko SIDS niemowlę powinno być kładzione do snu na plecach. Nie na boku. Nie na brzuchu. Dlaczego? Ponieważ pozycja snu na brzuchu lub na boku może zwiększać ryzyko ponownego wdychania wydychanych gazów, powodując niedotlenienie. Spanie na brzuchu podnosi także ryzyko przegrzania, zmniejszając tempo utraty ciepła i podnosząc temperaturę ciała bardziej niż pozycja na wznak. Ponadto, pozycja boczna do spania jest z natury niestabilna, a prawdopodobieństwo przewrócenia się niemowlęcia na brzuch jest bardzo duże.

A co z dziećmi, które mają refluks żołądkowo-przełykowy (GER)? American Academy of Pediatrics oraz North American Society for Pediatric Gastroenterology and Nutrition zgodnie twierdzą, że także w przypadku tych niemowląt ułożenie na wznak jest najbezpieczniejsze, a pozycja na plecach nie zwiększa ryzyka zachłyśnięcia. Kładzenie niemowląt na brzuchu jest dopuszczalna jedynie pod okiem opiekuna bądź wtedy gdy dziecko nie śpi. 

A co z wcześniakami? One także, podobnie jak niemowlęta urodzone o czasie, powinny być układane na wznak do spania, tym bardziej, że w ich przypadku ryzyko SIDS jest znacznie wyższe. Rodzice wcześniaków powinni zostać poinformowani przez lekarza jak ważne jest spanie na plecach w zapobieganiu śmierci łóżeczkowej. Hospitalizowane wcześniaki należy trzymać głównie w pozycji leżącej na plecach, najpóźniej od 32. tygodnia życia, aby przyzwyczaiły się do spania na wznak przed wypisem.

A co jeśli dziecko samo zmienia pozycję w czasie snu? W zaleceniach czytamy, że wszystkie niemowlęta powinny być układane na plecach. Jeśli jednak nasz maluch umie obrócić się tylko w jednym kierunku – z pleców na brzuch – gdy to zauważymy powinniśmy zawsze z powrotem ułożyć je na wznak. W przypadku maluchów, które obracają się sprawnie plecy – brzuch – plecy, mogą spać w pozycji, którą przyjmują.

Układanie niemowląt na wznak dotyczy nie tylko snu w nocy, ale także drzemek w ciągu dnia.

Zalecenie nr 2

Podłoże do spania

Powierzchnia do spania dla niemowlaka powinna być tak dobrana, żeby była bezpieczna oraz nie zwiększała ryzyka SIDS i uduszenia. Co jest ważne?

1. Materac w łóżeczku, dostawce, koszu Mojżesza, kołysce czy gondoli wózka musi być przeznaczony specjalnie dla noworodków i niemowląt. Należy stosować wyłącznie materace zaprojektowane dla konkretnego produktu (idealne wymiary).

2. Każdy z ww. materacy powinien być twardy, płaski i nienachylony, aby nie zmieniał swojego kształtu podczas użytkowania oraz nie wgniatał się ani nie dopasowywał do kształtu głowy dziecka.

3. Miękkie materace, w tym te o regulowanej twardości lub wykonane z pianki z pamięcią kształtu są niebezpieczne dla niemowląt (mogą zwiększać ryzyko uduszenia). Są one przeznaczone tylko dla dorosłych i niektórych starszych dzieci. 

4. Niemowlęta na pochyłej powierzchni mogą łatwiej zgiąć tułów i unieść głowę, ułatwiając przewracanie się na bok lub na brzuch, w którym to momencie są bardziej narażone na zmęczenie mięśni i potencjalne uduszenie.

Czy wiesz, że…

…łóżeczka o nachyleniu większym niż 10° są niebezpieczne dla snu niemowląt?

5. Na materac należy założyć prześcieradło z gumką, które będzie dobrze dopasowane.

6. W miejscu spania dziecka nie powinno być kocyków (szczególnie mowa tu o tych wykonanych ze sztucznych materiałów), kołderek, poduszek, kojców, pluszaków, ochraniaczy na szczebelki oraz baldachimów. Wszystko to zwiększa ryzyko SIDS oraz uduszenia lub zaklinowania.

7. Łóżeczko dziecka musi być kompletne i w 100% sprawne. Nie może brakować w nim żadnych części ani być niewłaściwie skręcone. Jeśli jest używane (po innych dzieciach), zwróć szczególną uwagę czy jest kompletne i bezpieczne.

8. Z badań wynika, że małe niemowlęta spędzają niemal 6 h dziennie w foteliku samochodowym lub podobnym urządzeniu do siedzenia (m.in. wózki spacerowe nierozkładane na płasko, huśtawki, bujaczki, nosidełka). Rodzice i opiekunowie często korzystają z tych urządzeń, nawet poza podróżami, ponieważ są wygodne. Istnieje jednak wiele obaw związanych z używaniem urządzeń do siedzenia jako miejsca snu niemowlęcia, ponieważ mają one jeszcze słabą kontrolę głowy, w wyniku czego może dojść do niedrożności górnych dróg oddechowych.

Zalecenie nr 3

Karm mlekiem mamy

Zaleca się karmienie mlekiem kobiecym, ponieważ wiąże się to w znacznym stopniu ze zmniejszonym ryzykiem SIDS.

Zgodnie z wytycznymi zarówno amerykańskimi (APP), polskimi (Polskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i żywienia Dzieci) jak i światowymi (WHO, Światowa Organizacja Zdrowia) rekomenduje się, aby niemowlę było wyłącznie karmione piersią (kp) albo odciągniętym mlekiem mamy z butelki (kpi) przez okres 6 miesięcy. Zaleca się także kontynuację karmienia mlekiem kobiecym przynajmniej do 1 roku życia albo dłużej (tak długo jak mama i dziecko mają ochotę).

Jednak, jak wynika z badań, już karmienie piersią przez minimum 2 miesiące (wyłączne albo jakiekolwiek) wiązało się ze zmniejszonym ryzykiem SIDS o około połowę.

Fizjologiczne badania snu wykazały, że niemowlęta karmione piersią łatwiej wybudzają się ze snu niż maluszki karmione mieszanką (mm).

Ponadto karmienie piersią powoduje zmniejszenie częstości występowania biegunki, infekcji górnych i dolnych dróg oddechowych oraz innych chorób zakaźnych, które są związane ze zwiększoną podatnością na SIDS. Dodatkowo, karmienie mlekiem kobiecym zapewnia ogólne korzyści dla układu odpornościowego niemowląt (dzięki obecności matczynych przeciwciał i mikroskładnikom odżywczym w pokarmie ludzkim).

Zalecenie nr 4

Miejsce snu niemowlaka

Zaleca się, aby niemowlęta spały w pokoju rodziców, blisko łóżka rodziców, ale w oddzielnym łóżeczku, dostawce, koszu Mojżesza lub kołysce. Najlepiej przez co najmniej 6 pierwszych miesięcy życia. Takie rozwiązanie jest bezpieczniejsze niż dzielenie łóżka z rodzicami albo spanie w innym pokoju. Dzięki temu ryzyko SIDS zmniejsza się nawet o 50%.

Warto postawić łóżeczko dziecka blisko łóżka rodziców, tak aby niemowlę było widoczne i w zasięgu ręki. Ułatwi to nocne karmienie, pocieszanie i monitorowanie maluszka, aby zapewnić rodzicom spokój o jego bezpieczeństwo.

Spanie na kanapie lub fotelu naraża niemowlę na niezwykle wysokie ryzyko śmierci niemowlęcia, w tym SIDS, uduszenia się przez uwięzienie lub zaklinowanie między poduszkami siedziska lub przygniecenie. Ryzyko to rośnie z 22 aż do 67-krotnie!

Rodzice bliźniąt i wieloraczków nie powinni kłaść do snu maluchów razem. Dlaczego? Głównym powodem jest to, że rodzą się one zwykle przedwcześnie i mają niską masę urodzeniową, a z tych powodów są bardziej narażone na SIDS. Ponadto, zwiększa to ryzyko przegrzania oraz niezamierzonego uduszenia się.

Niemowlęta śpiące w oddzielnym pokoju są od 2,75 do 11,5 razy bardziej narażone na nagłe i nieoczekiwane zgony niż niemowlęta, które dzielą pokój bez wspólnego łóżka.

Po przyniesieniu niemowlęcia do łóżka mamy w celu karmienia piersią, pocieszania i budowania więzi, dziecko powinno wracać do swojego łóżeczka, gdy rodzic jest gotowy do snu.

Kiedy bezwzględnie nie powinno się dzielić łóżka rodzica (opiekuna) z niemowlęciem? Gdy dorosły jest:

• osłabiony w swojej czujności lub zdolności do budzenia się z powodu zmęczenia lub stosowania leków uspokajających (np. niektórych leków przeciwdepresyjnych, leków przeciwbólowych) lub substancji (np. alkoholu, narkotyków),
• palaczem (nawet jeśli nie pali w łóżku) lub jeśli matka paliła podczas ciąży,
• osobą śpiącą na miękkiej powierzchni (np. łóżko wodne, stary materac, miękki materac, materac z pianki dopasowujący się do kształtu ciała) lub na sofie, kanapie lub fotelu.

Zalecenie nr 5

Pościel i inne przedmioty w łóżeczku

1. Trzymaj miękkie przedmioty, takie jak poduszki, zabawki (w tym pluszaki), kołdry, koce, kokony i ochraniacze na szczebelki z dala od miejsca snu niemowlęcia. Mimo że pięknie wyglądają, mogą blokować drogi oddechowe maluszka i zwiększać ryzyko SIDS. Pościel w miejscu snu zwiększa ryzyko śmierci łóżeczkowej 5-krotnie (niezależnie od pozycji do snu), a gdy dziecko leży na brzuchu, ryzyko wzrasta aż 21-krotnie!

2. Ubieranie niemowlęcia w kilka warstw (body, pajac, śpiworek) jest bezpieczniejsze niż stosowanie kocyków, kołderek oraz innych okryć w czasie snu. Dlaczego? Zmniejsza to ryzyko nakrycia głowy przez niemowlę, które w konsekwencji może prowadzić do uduszenia. Wybieraj zatem śpiworek zamiast kocyków czy kołder.

3. Nie zaleca się stosowania ochraniaczy ani innych tego typu produktów na szczebelki łóżka w celu uchronienia głowy przed uwięzieniem między szczebelkami oraz uderzeniem. Przy obecnych normach bezpieczeństwa dotyczących listew łóżeczkowych nie jest to potrzebne. Tym bardziej, że odnotowano zgony niemowląt spowodowane uduszeniem, uwięzieniem lub zaklinowaniem się i uduszeniem.

Zalecenie nr 6

Proponuj smoczek przed snem

Zaleca się oferowanie smoczka podczas drzemki i przed snem. Liczne badania kliniczno-kontrolne oraz 2 metaanalizy wykazały ochronny wpływ smoczków na częstość występowania SIDS, przy zmniejszeniu ryzyka SIDS od 50% do 90%.

Nawet jeśli smoczek wypada z ust niemowlaka wkrótce po zaśnięciu, to efekt ochronny utrzymuje się przez cały okres snu. Nie trzeba go ponownie wkładać.

Oczywiście niemowlęta, które odmawiają ssania smoczka nie powinny być zmuszane do jego stosowania.

Nie ma wystarczających dowodów na to, że ssanie kciuka chroni przed SIDS.

Niektóre wady zgryzu stwierdzano częściej wśród dzieci używających smoczków niż nieużywających, ale różnice te na ogół zanikały po zaprzestaniu używania smoczka.

Należy pamiętać, że zalecenia stosowania smoczka do snu dotyczą niemowląt, zwłaszcza tych młodszych (do 6 miesięcy). Używanie dużo dłużej, zwłaszcza u 2-3-4-latków może negatywnie wpływać na zgryz.

Zalecenie nr 7

Unikaj ekspozycji na dym papierosowy, alkohol i narkotyki podczas ciąży oraz po porodzie

Palenie papierosów podczas ciąży zostało określone jako główny czynnik ryzyka w niemal każdym badaniu epidemiologicznym SIDS. Podobnie jak i palenie w otoczeniu noworodka i niemowlęcia, które także zostało zidentyfikowane jako oddzielny jeden z głównych czynników ryzyka.

Czy wiesz, że…

…niebezpieczeństwo SIDS rośnie 2-krotnie nawet przy paleniu 1 papierosa dziennie?!

Ryzyko zgonu niemowlaka związanego ze snem bardzo rośnie, gdy niemowlę śpi w jednym łóżku z dorosłym palaczem.

Chociaż nie ma dowodów na związek między używaniem e-papierosów / IQOS a zgonami związanymi ze snem, papierosy elektroniczne zawierają nikotynę lub/oraz inne substancje toksyczne, które były powiązane ze zgonami niemowląt. Z tego powodu zaleca się, aby domownicy i opiekunowie całkowicie zrezygnowali z palenia w domu, samochodzie oraz wszystkich miejscach, w których spędzają czas dzieci.

Czy wiesz, że…

…szacuje się, iż 1/3 zgonów niemowląt można by było zapobiec, gdyby całkowicie wyeliminować palenie przez kobiety w ciąży?

W kilku badaniach szczegółowo zbadano związek SIDS z prenatalną i poporodową ekspozycją na alkohol, marihuanę, opioidy i inne narkotyki. Jak się można było spodziewać, ryzyko SIDS było jeszcze wyższe w porównaniu do palenia papierosów.

Rodzice, którzy piją alkohol lub/i przyjmują narkotyki, a następnie śpią z niemowlakiem w jednym łóżku, narażają dziecko na szczególnie wysokie ryzyko śmierci łóżeczkowej.

Zalecenie nr 8

Nie przegrzewaj

Nadmierna liczba warstw, przykrywanie niemowlaka kocami, kołdrami lub innymi pościelami (zwłaszcza ze sztucznych materiałów) oraz zbyt wysoka temperatura w sypialni wiążą się ze zwiększonym ryzykiem SIDS.

AAP zaleca, aby rodzice i opiekunowie brali pod uwagę temperaturę otoczenia podczas ubierania dziecka do snu.

Biorąc pod uwagę wątpliwą korzyść z używania czapek w zapobieganiu hipotermii oraz ryzyko przegrzania i/lub zakrycia twarzy, rekomenduje się także unikanie zakładania czapeczki niemowlakowi, gdy śpi w domu.

Pozostałe zalecenia

9. Warto szczepić.

10. Nie udowodniono, że domowe monitory krążeniowo-oddechowe zmniejszają ryzyko SIDS. Zaleca się je stosować tylko w razie wskazań z powodu innych schorzeń.

11. Warto kłaść noworodki i niemowlęta na brzuchu, jednak najlepiej wtedy, gdy nie śpią i są stale nadzorowane przez osobę dorosłą.

12. Spowijanie niemowląt, które wykazują oznaki próby przetoczenia się z pleców na brzuch zwiększa ryzyko SIDS. Noworodki i małe niemowlęta zawsze należy kłaść na plecach. Gdy niemowlę wykazuje oznaki próby przetoczenia się, nie należy już używać powijaka.

Podsumowanie

Rekomendacje Amerykańskiej Akademii Pediatrycznej (AAP) dotyczące bezpiecznego środowiska snu, które może zmniejszyć ryzyko śmierci łóżeczkowej u niemowląt obejmują:

• pozycjonowanie na wznak,
• stosowanie twardej, nienachylonej powierzchni do spania,
• dzielenie pokoju bez dzielenia łóżka,
• unikanie miękkiej pościeli i zabawek (wybierz śpiworek do spania), 
• nieprzegrzewanie,

a także:

• unikanie narażenia na dym papierosowy, alkohol i narkotyki,
• karmienie mlekiem kobiecym (kp lub kpi),
• szczepienia ochronne (zalecane i dodatkowe),
• użycie smoczka.

W Polsce nie mamy odrębnych wytycznych, stąd obowiązują zalecenia AAP.

Co ważne, jako, że mowa o zespole nagłego zgonu NIEMOWLĄT, dotyczą one dzieci do ukończenia 12 m.ż.

Enjoy!

Ana

Bibliografia:

[1] https://publications.aap.org/pediatrics/article/150/1/e2022057991/188305/Evidence-Base-for-2022-Updated-Recommendations-for?autologincheck=redirected?nfToken=00000000-0000-0000-0000-000000000000

[2] https://pediatrics.aappublications.org/content/138/5/e20162940.long

[3] https://www.mp.pl/pediatria/artykuly-wytyczne/wytyczne/163740,zapobieganie-naglym-zgonom-niemowlat.html

[4] https://pediatrics.aappublications.org/content/140/5/e20171324.long

[5] https://www.mp.pl/pediatria/przeglad-badan/50190,ssanie-smoczka-po-15-dniu-zycia-nie-wplywa-na-czas-trwania-karmienia-piersia